पारंपरिक पावसाचा अंदाज: निसर्गावर आधारित हवामान भाकीत

पावसाचे अंदाज व पारंपरिक पद्धती

प्राचीन काळापासून हवामान बदलांचा अंदाज घेण्यासाठी आपले ऋषी-मुनी आणि शेतकरी निसर्गातील विविध चिन्हांचा अभ्यास करत असत. विशेषतः पावसाळ्याच्या आगमनापूर्वी आकाशातील नक्षत्रे, वाऱ्याची दिशा, सूर्य व चंद्राच्या स्थिती, तसेच विशिष्ट दिवसांचे निरीक्षण करून हवामानाचे तंतोतंत भाकीत केले जात असे.

1. नक्षत्रांचा अभ्यास:
अर्धा महिना आधीपासूनच विशिष्ट नक्षत्रांमध्ये होणारे बदल पावसाच्या वेळेचा आणि प्रमाणाचा संकेत देतात. उदा. मृग, आर्द्रा, पुनर्वसू या नक्षत्रांमध्ये विशेष हालचाल आढळल्यास लवकर आणि जोरदार पाऊस होण्याची शक्यता असते.

2. सूर्याचे संक्रमण आणि दिशा:
सूर्य कोणत्या राशीत आहे आणि त्याचे संक्रमण कोणत्या दिवशी होत आहे, याचा अभ्यास केला जातो. वृषभ व मिथुन राशीत सूर्य असल्यास हवामानात ठराविक बदल होतात.

3. वाऱ्याची दिशा आणि तीव्रता:
पूर्वेकडून येणारे कोरडे वारे पावसाला उशीर करतात, तर नैर्ऋत्य दिशेचे दमदार वारे पावसाची चाहूल देतात.

4. पक्षी व प्राण्यांचे वर्तन:
कोंबडी, मुंग्या, बेडूक, मोर आदी प्राणी आणि पक्ष्यांच्या वागणुकीवरून पावसाची चाहूल घेतली जाते. उदा. बेडूक जोरात आवाज करत असल्यास पाऊस जवळ असतो.

5. आकाशातील लक्षणे:
आकाशात विशिष्ट प्रकारचा धुके, ढगांची रचना आणि रात्री चंद्राभोवती वर्तुळ तयार झाल्यास ते पावसाचे लक्षण असते.

6. पारंपरिक पंचांग आधारित अंदाज:
संपूर्ण वर्षाचे हवामान अंदाज पंचांगात दिलेले असते. ज्योतिर्विद आणि शास्त्रज्ञ दोघेही हे संकेत बघून आपापले अंदाज वर्तवतात.

7. शेतकऱ्यांचा अनुभव:
हजारो वर्षांचा अनुभव आणि निरीक्षणावर आधारित असलेले शेतकऱ्यांचे पारंपरिक ज्ञान हवामानाच्या पूर्वानुमानासाठी अतिशय महत्वाचे ठरते.

https://mausam.imd.gov.in (भारत सरकारचे हवामान खाते)